1. Müstəqil feil kimi aşağıdakı mənalarda işlədilir: a) yaşamaq, sakin olmaq, ömür sürmək. İki il Bakıda oldum. O, yataqxanada olur.
Siz hansı küçədə olursunuz? – Mərcan xanım uzaqda olmurdu. ;
b) mövcud olmaq, var olmaq. İnsan olmasaydı nəyə gərəkdi; Sənin gözəlliyin, ana təbiət! ;
c) iştirak etmək. Dərsdə olmaq. Qonaqlıqda olmaq. İclasda olmaq; ç) üz vermək, baş vermək, vaqe olmaq, əmələ gəlmək. Dünən balaca yanğın olmuşdu. – Azad çırpınacaq bütün vicdanlar; Nə hicran olacaq, nə də intizar.
Qonşu, yenə nə olub? – deyə soruşdum. ;
d) doğulmaq, dünyaya gəlmək, anadan olmaq. – Onun nəyi olub? – Bir qızı olub. Uşaqlar ekiz olub. – …Münəvvər xanımın binadan-başdan uşağı olmurdu.
Cavadla Zöhrə Aslan olandan sonra bir-birini daha da çox sevməyə başladılar. ;
e) bir yerə gəlmək (getmək), bir yeri gedib görmək. Saat ikidə məktəbdə olacağam. – [Maya] hələ ömründə çobanların yaşadığı alaçıqda olmamışdı. ;
ə) yerləşmək, sığmaq. Şeylər çamadana olmur. Papaq başına yaxşı oldu; f) malik olmaq. Pulu olmamaq. Bağı olmaq. Maşını olmaq. – Cəmi yeddiillik təhsili olan Gülaçar qızğın mütaliə həvəskarı idi. ;
g) mümkün olmaq, icazə verilmək. Gəlmək olarmı? İçəri girmək olar; ğ) bir haldan başqa hala keçilmək, dəyişmək. Su donub buz oldu. Od sönüb kül oldu. – [Gilənin] axşamdan basdırdığı qaratikan kötüyü lülə köz olmuşdu. ;
h) gəlib çatmaq, yetişmək. Səhər oldu. Gecə yarı oldu. – Bayram oldu, heç bilmirəm neyləyim? Bizim evdə axta zoğal da yoxdur.
Axşam hələ olmamışdı.
2. Köməkçi feil kimi işlədilir: a) ixtisas və sənət mənası verən isimlərdən sonra gələrək, həmin ixtisas və sənətə yiyələnməyi, onunla məşğul olmağı bildirir. Müəllim olmaq. Həkim olmaq.
– Firəngistanda birisi ki istəyir alim ola, gərək gecələr yatmayıb zəhmət çəkə, elm oxuya… ;
b) isim, sifət və saylardan sonra gələrək həmin sözlərdən -lan // -lən və -laş
// -ləş şəkilçilərinin əlavəsilə düzələn feillərin sinonimləri olan mürəkkəb feillər əmələ gətirir; məs.: xəstə olmaq (xəstələnmək), yaxşı olmaq (yaxşılaşmaq), qoşa olmaq (qoşalaşmaq), yoxsul olmaq (yoxsullaşmaq), şən olmaq (şənlənmək); c) bir sıra sözlərdən sonra gələrək mürəkkəb feil və ifadələr düzəldilir; məs.: bənd olmaq, xaraba olmaq, daxil olmaq, aşiq olmaq.
3. Oldu! şəklində – tabe şəxsin, verilən əmri, tapşırığı başa düşdüyünü və onu dərhal icra edəcəyini bildirən cavabı; baş üstə!
◊ Olan oldu (olub) – olub keçmiş, düzəlməsinə, islahına vaxt, imkan olmayan hadisə haqqında.
Olan oldu, keçən keçdi – keçmiş ola, artıq gecdir, keçənə güzəşt deyərlər.
Onlar deyən yalan oldu; Keçən keçdi, olan oldu.
Yaxşı, olan oldu, keçən də keçdi; İndi fikrin nədir, de görək indi?
Ay oldu ha! – işin baş tutmayacağını bildirmək üçün işlədilən istehzalı ifadə.
Bir dəfə (kərə) də olsun – heç, qətiyyən, əsla, tamamilə. Bir dəfə də olsun işə gecikməyib.
– Mirzağa elmi tənəzzöhlərə, səyahətlərə bir kərə də olsun getməmişdi.
(Bu) olmadı – bir fikir və ya təkliflə razılaşmadıqda etiraz ifadəsi kimi işlədilir. Bu olmadı, o bizim ən yaxşı operatorlarımızdandır.
Hər necə (cür) olursa olsun – 1) heç bir şeyə baxmayaraq. Hər necə olursa olsun getməlisən.
– [Kor Seyid] hər necə olursa olsun arvadını aparacağını söyləyirdi. ;
2) bax hər necə olsa.
Hər necə olsa – hökmən, mütləq, heç bir şeyə baxmayaraq. [Tubu:] Qızım, dəli olma, Həsən hər necə olsa, sənin atandır.
Ona niyə kömək eləməyəsən?
